Cách nào để người lao động mua được nhà xã hội?

Nhà ở xã hội được xem là giải pháp duy nhất giúp người lao động thu nhập thấp có nơi an cư lạc nghiệp. Chính phủ gần đây cũng đặc biệt chú trọng vấn đề này với đề án xây dựng hơn 1 triệu căn nhà ở xã hội cùng nhiều chính sách khác về vốn vay ưu đãi. Tuy nhiên, bản thân các bên thụ hưởng đang nhìn nhận, điều kiện được mua, lãi suất ưu đãi vẫn chưa phù hợp thực tế, rất khó tiếp cận.

Theo khảo sát của Ban Nghiên cứu Phát triển kinh tế tư nhân (Ban IV) và mbbatdongsan trên 8.343 người lao động, 39% người được hỏi nói điều kiện để mua nhà ở xã hội là rào cản lớn nhất.

Ví dụ, quy định "chưa có nhà ở thuộc sở hữu của mình" sẽ khiến những lao động có nhà ở quê (đặc biệt là nông thôn, vùng sâu, xa) muốn di cư, lập nghiệp ở địa phương đang làm việc gặp khó khăn.

Ngoài ra, một trong những điều kiện để mua nhà xã hội là được định danh "người thu nhập thấp". Ở các thành phố lớn, để là người thu nhập thấp, mọi thành viên trong gia đình cần có thu nhập thuộc diện không phải nộp thuế thu nhập cá nhân, tức không quá 11 triệu đồng một tháng. Theo chuyên gia, quy định này đã lỗi thời trong bối cảnh vật giá leo thang, chi phí sinh hoạt tăng chóng mặt.

Khi vượt qua được "điều kiện mua", lãi vay lại trở thành một trở ngại lớn của người mua thu nhập thấp.

Gói 120.000 tỷ với lãi suất vay ưu đãi 8,2% cho người mua nhà xã hội là một ví dụ. Hai tháng sau khi triển khai, Ngân hàng Nhà nước cho biết, gói này chưa phát sinh dư nợ, tức chưa có người dân nào sử dụng quyền lợi được vay ưu đãi. Ngoài lý do nguồn cung nhà ở xã hội khan hiếm, một bất cập được đặt ra là người đủ điều kiện mua gần như không có khả năng chi trả.

Theo khảo sát của các hiệp hội doanh nghiệp tại các thành phố đông lao động như TP HCM, Bình Dương, Đồng Nai, giá nhà khoảng 20-30 triệu đồng một m2, một căn hộ 39 m2 sẽ có giá 900 triệu đồng. Giả định người lao động thu nhập thấp (11 triệu đồng một tháng theo quy định được mua nhà) sau khi trả 20% phần tiền ban đầu, được vay 720 triệu đồng thuộc gói 120.000 tỷ lãi suất 8,2% trong 20 năm, hàng tháng họ sẽ phải trả cả gốc lẫn lãi hơn 6 triệu đồng - hơn một nửa thu nhập. Như vậy, với mức này, người lao động đủ điều kiện mua nhưng không có khả năng trả nợ.

Ngay cả với mức lãi suất ưu đãi 4,8% tại Ngân hàng Chính sách xã hội cũng quá sức với nhiều người lao động. Với mức lãi suất này cho khoản vay 720 triệu đồng trong 20 năm, mỗi tháng người mua phải trả cả gốc lẫn lãi 4,75 triệu đồng. Mức này có vẻ phù hợp với người lao động có thu nhập 11 triệu đồng một tháng nhưng không có người phụ thuộc trong toàn bộ quá trình trả nợ.

Theo khảo sát, nhóm có thu nhập 5-10 triệu đồng chỉ tiết kiệm trung bình một tháng 2,7 triệu đồng cho mua nhà.

Ngoài ra, yêu cầu phải gửi tiền tiết kiệm tại Ngân hàng Chính sách xã hội tối thiểu 12 tháng với mức gửi theo quy định mới được vay ưu đãi cũng không thực tế khi người lao động không có nhiều khoản dôi dư.

Bên cạnh đó, người lao động cũng đánh giá khó có được suất mua nhà (32%); gặp trở ngại trong chuẩn bị giấy tờ chứng minh (27%); Khó tiếp cận vốn vay (14%).

Để giúp người dân có nhà, các đề xuất hiện nay tập trung giải quyết một số điểm nghẽn.

Thứ nhất là nhóm vấn đề về cải thiện quy trình, hồ sơ, điều kiện cho vay mua nhà vì đây là những rào cản lớn nhất đang được người lao động phản ánh. Đồng thời tìm cách sàng lọc người mua, thuê để tránh tình trạng người giàu nhờ đứng tên rồi tìm cách trục lợi.

Ví dụ, để đảm bảo minh bạch, công bằng trong mua nhà ở xã hội, theo ông Hà Quang Hưng, Phó Cục trưởng Cục quản lý nhà (Bộ Xây dựng), cơ quan này đang xây dựng cổng thông tin về đối tượng đủ điều kiện được mua nhà. Sau khi xác định được đối tượng đủ điều kiện mua, các địa phương sẽ đăng tải danh sách này.

Theo ông, khi thực hiện Chính phủ điện tử, tích hợp căn cước công dân, các thông tin về đối tượng mua sẽ rõ ràng trên cổng."Mỗi người chỉ được thụ hưởng chính sách một lần, nếu đã mua rồi thì sẽ không được mua nữa", ông cho biết

Thứ hai là vấn đề lãi suất. Ban IV kiến nghị Thủ tướng mở rộng đề án xây dựng ít nhất 1 triệu căn nhà ở xã hội cho đối tượng thu nhập thấp, công nhân thành cho "người lao động thuộc diện thu nhập thấp, công nhân khu công nghiệp"; đồng thời giảm mạnh lãi suất cho vay và áp dụng cho mọi đối tượng lao động mua nhà trong chương trình. Hiện chỉ có người thuộc "đối tượng chính sách xã hội" mới được tiếp cận vay với lãi suất thấp tại các Ngân hàng chính sách xã hội, còn công nhân đang vay với lãi suất thông thường của ngân hàng thương mại.

Nhiều lao động được khảo sát cho rằng, nhà nên có diện tích nhỏ 40-50 m5 một căn hộ, giá cả dưới 15 triệu đồng một m2, lãi suất không quá 5% một năm, ổn định trong 15 năm.

Thứ ba, liên quan đến nguồn cung nhà, chuyên gia cho rằng phải tìm cách tăng được số dự án nhà ở xã hội. Bởi chỉ khi có nguồn cung đáp ứng tương đối đầy đủ nhu cầu thực tế, các vấn đề tiêu cực như cò mồi, thổi giá, tiền chênh trong phân phối nhà mới có thể giảm xuống. Hiện nguồn cung nhà ở xã hội vẫn rất nhỏ giọt do doanh nghiệp không mặn mà vì thủ tục đầu tư phức tạp, cơ chế hỗ trợ chưa hiệu quả trong khi lợi nhuận có khi chỉ bằng 10% so với nhà ở thương mại.

Nhiều ý kiến cũng đề xuất, cơ quan chức năng nghiên cứu, đánh giá nhu cầu nhà xã hội theo từng địa phương, ưu tiên những nơi tập trung đông lao động để phân bổ chỉ tiêu phát triển dự án hợp lý đi kèm với các cơ chế, chính sách đặc thù nếu cần. Ví dụ, với bảng giá đất, chi phí xây dựng hiện nay, các dự án nhà tại các thành phố lớn nhưng tập trung đông lao động như TP HCM, Bình Dương, Đồng Nai, sẽ gặp nhiều thách thức vì tổng chi phí đầu vào cao.

Ngoài ra, Chính phủ có thể cùng với doanh nghiệp hỗ trợ người dân mua nhà. Bởi bên cạnh xác nhận thu nhập, doanh nghiệp cũng có thể thay người lao động trả tiền gốc và lãi hàng tháng tương tự cách đóng bảo hiểm xã hội hiện nay. Một số doanh nghiệp còn có thể bổ sung thêm cơ chế "hỗ trợ một phần tiền" để thực hành chính sách chăm lo đời sống cán bộ nhân viên, giữ chân người lao động.